ایران و روسیه؛ استفاده هر دو کشور از کارت همدیگر

ولادیمیر پوتین هفته گذشته برای سومین‌بار به ایران آمد. سفری که از اصلی ترین محورهای مورد بررسی طرفین در آن موضوع سوریه و برجام بود.

به اذعان بسیاری از تحلیل گران همکاری ایران و روسیه در سوریه توانست، نقشه محور عربی- غربی و ترکی را در راستای سرنگونی بشار اسد و تجزیه سوریه ناکام بگذارد. همچنین یکی از بازیگران اصلی در رسیدن به توافق هسته ای و البته مقابله با خواسته ها و اهداف آمریکا در دوران پسابرجام روسیه بوده است. در این راستا شاهد موضع گیری مقامات کرملین برای حفظ برجام و مخالفت با تحریم های جدید علیه سپاه پاسداران بوده ایم.

اما این سفر صرف نظر از مسائل سیاسی، محورهای اقتصادی مهمی نیز داشته است.

به همین دلیل بود که رهبر مععظم انقلاب با استقبال از پیشنهاد ولادیمیر پوتین برای گسترش روزافزون همکاری ها در همه زمینه ها تأکید کردند: باید از تجربیات مفید سالهای اخیر در مسائل منطقه ای و روابط دو جانبه، برای تحکیم و توسعه روابط بهره جست. حضرت آیت الله خامنه ای، ظرفیت همکاری اقتصادی دو کشور را بسیار فراتر از سطح کنونی خواندند و افزودند: در زمینه حمل و نقل، استفاده از محور مهم بندر چابهار تا بندر سن‌پطرزبورگ، و دیگر عرصه های اقتصادی می توانیم همکاری گسترده تری داشته باشیم.

رهبر انقلاب اسلامی، همکاری برای مقابله مشترک با تحریم های امریکا بر ضد ایران و روسیه را مفید خواندند و افزودند: بدون توجه به تبلیغات منفی دشمنان برای تضعیف روابط کشورها، می‌توانیم تحریم های امریکایی ها را با روشهایی از جمله حذف دلار و جایگزین کردن پول ملی در معاملات اقتصادیِ دو یا چند جانبه، بی‌اثر و امریکا را منزوی کنیم.

در واقع بر اساس گفته های رهبر انقلاب می توان این نتیجه گیری را داشت که به رغم ارتقاء بی سابقه سطح روابط سیاسی ایران و روسیه، همکاری های اقتصادی دو کشور همچنان پایین است و بر اساس اطلاعات موجود، حجم مبادلات تجاری سال 2016 میلادی بین دو کشور 2.2 میلیارد دلار بوده است. به باور کارشناسان، ایران و روسیه از توانمندی های بسیار بالایی برخوردارند و با توجه به ظرفیت های دو کشور، همکاری های اقتصادی دوجانبه می تواند افزایش یابد و حجم مبادلات بازرگانی میان دو کشور به 10 میلیارد دلار در سال برسد.

لازم به گفتن است روسیه از معدود کشورهایی بود که در دوران تحریم‌ها تعاملات اقتصادی خود را با ایران حفظ کرد؛ اما بعد از برجام، روس‌ها سعی کردند که حضور جدی‌تری در اقتصاد ایران داشته باشند و از فرصت پسابرجام نهایت استفاده را کنند. آنگونه که آمار و ارقام می‌گوید حجم تجارت ایران و روسیه در حدود یک‌ ‌سال اخیر حدود ٧٠‌درصد افزایش داشته و حالا دو کشور به دنبال ارتقای آن هستند. روسیه که‌ سال گذشته نقش مهمی در توافق اعضای اوپک و همسو با منافع نفتی ایران ایفا کرده است، حالا دوباره به ایران متمایل شده است و قرار است پروژه‌های بزرگ اقتصادی را با همکاری یکدیگر به پیش ببرند.

برهمین اساس بود که اعلام شد از اهداف سفر پوتین به ایران مذاکره درباره همکاری های نفتی و کرویدور مهم شمال و جنوب بوده و در این سفر طرف ایرانی و روس بر توسعه همکاری ها در عرصه های مهمی همچون انرژی، حمل و نقل، اقتصادی و بازرگانی تاکید کردند. از سوی دیگر همراهی افرادی همچون آلکساندر نوواک، وزیر انرژی و رئیس طرف روسی کمیسیون دولتی همکاری های اقتصادی روسیه و ایران، ایگور سچین رئیس شرکت روس نفت با رئیس جمهوری روسیه در سفر به ایران نشانه توجه خاص پوتین به گسترش پیوندها و همکاری های اقتصادی با ایران بود.

دو موضوع اصلی مورد بحث دو طرف در این مذاکرات توجه به برقراری کریدور شمال-جنوب و گسترش همکاری ها در حوزه انرژی بوده است.

کریدور حیاتی شمال - جنوب

بدون شک اعلام حمایت تهران و مسکو از کریدور بین المللی شمال -جنوب که هند را از طریق ایران و روسیه به کشورهای اسکاندیناوی متصل می کند، بخش مهمی از موضوعات مذاکرات را تشکیل می داد.

کریدوری که می‌تواند نقش بسیار تاثیرگذاری در اقتصاد کشورهای مشترک در آن داشته باشد که ایران و روسیه را از منافع زیادی برخوردار کند. البته همکاری‌های این دو کشور فقط محدود به کریدور شمال - جنوب نیست و قبل از این هم، این دو کشور شراکت‌هایی در حوزه حمل‌ونقل داشته‌اند و این شراکت همچنان ادامه دارد.

گفتنی است در سال ۱۳۹۴ در جریان سفر الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان به تهران روسای‌جمهور ایران و آذربایجان به این تصمیم رسیدند که باحضور رئیس‌جمهوری روسیه نشست مشترکی را با محوریت ترانزیت برگزار کنند. یکی از دلایل حضور همزمان علی اف و پوتین در ایران نیز به همین مسئله باز می گشت. در واقع یکی از اهداف سفر پیگیری توافقات ترانزیتی پیشین میان سران سه کشور است. مسیر حمل‌ونقل و ترانزیتی مستقیم با مسافتی کوتاه تر، امن‌تر و با مزیت اقتصادی بیشتر که احداث آن به واسطه توافقی که در سال ۲۰۰۰ میان تهران، باکو و مسکو صورت گرفت، در دستور کار جدی قرار گرفته است.

به همین دلیل بود که ابراهیم رحیم پور معاون آسیا و اقیانوسیه وزارت امور خارجه در حاشیه مراسم روز ملی ترکیه در جمع خبرنگاران گفت: محور اصلی مذاکرات سفر پوتین به تهران کریدور شمال به جنوب و برعکس خواهد بود. وی افزود این دومین دور مذاکرات است که تشکیل می شود و موضوع اصلی آن کریدور است. اولین دور این مذاکرات یک سال و نیم پیش در باکو برگزار شد و قرار بود دور دوم در تهران برگزار شود.

در این ارتباط محمدجواد عطرچیان، دبیر انجمن شرکت‌های حمل‌ونقل ایران و مدیر کل سابق دفتر ترانزیت و پایانه‌‌های مرزی در گفت‌وگو با شهروند عنوان می‌کند که کریدور شمال - جنوب یکی از همکاری‌های بین ایران، روسیه و هندوستان است و در ‌سال 1379 که این کریدور تصویب شد، نشست‌های متعددی بین بنیانگذاران این کریدور و سایر اعضا برگزار شد، به دلیل این‌که زیرساخت‌ها باید تکمیل می‌شد.

به‌گفته عطرچیان، امروز موضوعی که بیش از همه اهمیت دارد، تجارت بین شمال و جنوب است یعنی کالاهای بسیاری می‌تواند از حوزه خلیج فارس و حوزه اقیانوس هند و از طریق ایران به روسیه و از طریق روسیه به شمال اروپا برود. آن‌گونه که این کارشناس می‌گوید، کریدور شمال - جنوب که یک مسیر جدید و مدرن است، حدود 8500 کیلومتر مسافت دارد و مسیر کوتاه و ارزانی است. براساس مطالعات انجام‌شده، مسیر کریدور شمال - جنوب در مقایسه با مسیر سنتی کانال سوئز و دریای سرخ حدود 40‌درصد ارزان‌تر و کوتاه‌تر است.

عطرچیان تأکید می‌کند که اهمیت استراتژیک این کریدور هم برای روسیه و هم برای ایران بسیار مهم است، زیرا حجم تجارت بسیار زیادی در این منطقه وجود دارد و یک بازار 200‌میلیون نفری در مسیر این کریدور وجود دارد.

 همکاری در بخش انرژی

از چند وقت پیش روسیه مقدمات سرمایه‌‌گذاری‌‌های گسترده در صنعت نفت و گاز ایران را شروع کرد. حسن روحانی در سفری که در نخستین روزهای امسال به مسکو داشت، از روس‌ها خواست که روابط سازنده در عرصه تولید و عرضه انرژی را با رقابت‌های ناسالم جایگزین کنند. اصلاح قیمت نفت بین اعضای اوپک با تولیدکنندگان نفت غیراوپک که در رأس آنها روسیه قرار دارد، یکی از نشانه‌های همکاری بود که ‌سال گذشته بین ایران و روسیه شکل گرفت و به نتیجه هم رسید. حالا دو کشور برای تولید برق در نیروگاه حرارتی بندرعباس و نیروگاه هسته‌ای دوم بوشهر هم جرقه همکاری زده‌اند. شرکت زاروبژنفت روسیه هم چند وقت پیش یادداشت تفاهمی را برای انجام مطالعات امکان‌سنجی دو میدان مشترک در غرب ایران امضا کرده است.

خبرگزاری رویترز روز چهارشنبه گزارش داد که شرکت روسنفت روسیه و شرکت ملی نفت ایران قراردادی به مبلغ 30 میلیارد دلار امضا کرده اند. رسانه های آمریکایی به نقل از ایگور سچین، مدیرعامل روسنفت افزودند: طبق این قرارداد دو شرکت ایرانی و روس بر روی تعدادی از پروژه های راهبردی همکاری خواهند کرد.

سچین با اشاره به امضای ۳۰ میلیارد دلار قرارداد در زمینه انرژی بین ایران و روسیه گفت: همکاری ها با ایران شامل «انجام عملیات سواپ، عرضه نفت و فرآورده های نفتی، آموزش کارکنان و نوسازی پالایشگاه های نفتی خواهد بود.»

امیرحسین زمانی نیا، معاون امور بین الملل وزیر نفت ایران نیز در این باره می‌گوید: در جریان سفر رئیس جمهوری روسیه به تهران، ۶ قرارداد موقت با شرکت های نفتی روسی به امضا رسید. زمانی‌نیا تصریح کرد: ایران و روسیه در آینده نزدیک تجارت نفتی خود را آغاز خواهند کرد، و براساس قرارداد دوجانبه شرکت ملی نفت ایران روزانه ١٠٠ هزار بشکه نفت به روسیه خواهد فروخت.

به باور کارشناسان، ایران و روسیه از توانمندی های بسیار بالایی برخوردارند و با توجه به ظرفیت های دو کشور، همکاری های اقتصادی دوجانبه می تواند افزایش یابد و همان طور که گفته شد حجم مبادلات بازرگانی میان دو کشور  می تواند به 10 میلیارد دلار در سال برسد.