بازیِ ترکیه با کارت داعش

آنکارا در گام اول، شماری از مبارزان آمریکایی و آلمانی عضو داعش را به کشورهایشان بازگرداند و این فرآیند، همچنان ادامه دارد. با توجه به اینکه دولت ترکیه از زمان اوج گیری فعالیت های گروه های افراطی نظیر داعش در سوریه، شماری از اعضای آن ها را بازداشت کرده بود و پس از حمله اخیر خود به شمال شرق سوریه نیز، بر شمارِ اسرای داعشی خود افزوده است، در اجرای تصمیمش مبنی بر استرداد مبارزان خارجی داعش مصمم به نظر می رسد زیرا این افراد، علاوه بر تحمیل هزینه های گزاف اقتصادی به ترکیه، تهدید امنیتی قابل توجهی نیز برای این کشور به حساب می آیند.

جدای از این، مسوولیت اصلی در زمینه مبارزان خارجی داعش که اکنون در اسارت ترکیه هستند، با کشورهایی است که افراط گرایان، شهروندی آن ها را دارند و بی مسوولیتی کشورهای غربی در این رابطه، هزینه های قابل توجهی را برای آنکارا به بار می آورد. با این همه، ترکیه نیز به مساله جنگجویان خارجی داعش همچون کارتی سیاسی می نگرد و سعی دارد رویکردی را که در پرونده قتل جمال خاشقچی از خود نشان داد(که ترکیه در جریان آن تمام سعی خود را کرد تا از عربستان، امتیازگیری های خاصی خود را داشته باشد)، این بار در مورد اتحادیه اروپا و آمریکا به اجرا گذارد.

چرا جنگجویان خارجی داعش، کارت سیاسی ترکیه هستند؟

دولت ترکیه پس از وقوع کودتای ناموفق در این کشور در سال 2016، با فشارهای گسترده بین المللی مواجه شده است. دولت اردوغان پس از کودتای نافرجام سال 2016، دستگیری های گسترده ای را از میان اقشار مختلف جامعه ترکیه(از شهروندان عادی گرفته تا کارکنان و مقام های دولتی و نظامی)، به اتهام ارتباط با شبکه فتح الله گولن انجام داده است که این امر، انتقادهای گسترده نهادهای حقوق بشری از وی را برانگیخته و اردوغان را در چشمِ افکار عمومی غرب، به رهبری خودکامه تبدیل کرده است.

اختلافات عمیق ترکیه با برخی کشورهای اروپایی و آمریکا در مورد به رسمیت شناخته شدن کشتار ارمنی ها توسط نیروهای امپراطوری عثمانی(که دولت ترکیه در این باره حساسیت زیادی دارد) در نهادهای قانونی آن ها و همچنین خرید سامانه اس 400 توسط ترکیه از روسیه که با انتقادات گسترده سیاستمداران آمریکایی مخصوصا دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا همراه شد و آمریکا تهدید به اعمال تحریم علیه ترکیه کرد نیز بر دامنه تنش ها میان ترکیه و غرب افزوده اند. اخیرا نیز اتحادیه اروپا از عزم خود مبنی بر اعمال تحریم های گسترده علیه ترکیه به دلیل اقدام این کشور در حفاری در منطقه ای از قبرس که از دید اروپا در قلمرو ترکیه قرار ندارد، خبر داده است.

تشدید تنش ها میان دولت اردوغان و غرب موجب شده تا وی در شرایط فعلی، از کارتِ خود یعنی داعش پرده برداری کند. اردوغان به خوبی می داند که کشورها و افکار عمومی اروپایی نسبت به پدیده تروریسم کاملا آسیب پذیر هستند. حملات تروریستی مرگبار چند سال اخیر در فرانسه، بلژیک و شماری دیگر از کشورهای اروپایی که توسط عناصر داعش انجام شدند موجب شده تا کشورهای غربی(به طور خاص اروپایی ها) از نقطه ضعف قابل توجهی در برابر دولت ترکیه برخوردار باشند. اندکی پیشتر نیز، ترکیه در بحبوحه تهاجم خود به خاک سوریه، غرب را با پدیده بحران مهاجران تهدید کرد. در این راستا اردوغان گفت: "ای اروپا، حواست را جمع کن. اگر تاکید دارید که عملیات ما در سوریه را محکوم کنید ما دروازه های ورود مهاجران به خاک اروپا را باز خواهیم کرد".

با در نظر گرفتن این اظهار نظرهای اردوغان، تحرک جدید دولت ترکیه در خاتمه دادن به عملیات نظامی خود در سوریه و بازگرداندن مبارزان خارجی داعش، حاکی از آن است که آنکارا می خواهد با استفاده از کارت داعش، تا حد به تنش زدایی با غرب و تثبیت شرایط خود بپردازد. در واقع، مهاجران و جنگجویان خارجی داعش کارت هایی هستند که دولت اردوغان با استفاده از آن ها سعی دارد تحریم های احتمالی اتحادیه اروپا و آمریکا را بر علیه ترکیه خنثی سازد و از تضعیف موقعیت خود بویژه در عرصه سیاست داخلی ترکیه جلوگیری کند. از این رو، افراط گرایان داعشی چیزی بیش از ابزاری سیاسی تلقی نمی شوند که در چهارچوب بده بستان های رایج روابط بین الملل باید آن ها را تحلیل کرد.

موضع اروپا در برابر اقدام ترکیه چه خواهد بود؟

کشورهای اروپایی در وضعیت فعلی با شرایطی رو به رو هستند که به نوعی، خود آن را ایجاد کرده اند. فراموش نکنیم که کشورهای اروپایی در ابتدا، جنگجویان افراطی را به مثابه نیروهایی تلقی می کردند که باید از آن ها در برابر دولت سوریه به ریاست جمهوری بشار اسد، حمایت کرد. این حمایت ها در برهه ای به صورت عیان انجام می شدند و پس از نمایشِ وحشی گری های گروه های افراطی نظیر داعش و شکل گرفتن تصوری سیاه و منفی از این گروه ها در ذهن افکار عمومی غرب، این حمایت ها ماهیتی پنهان و مخفی پیدا کردند. در این نقطه، اروپا همان اشتباهی را انجام داد که آمریکا با تشکیل گروه های افراط گرا در منطقه(در کشورهایی نظیر افغانستان و پاکستان) جهت مقابله با شوروی در بحبوحه جنگ سرد، آن را مرتکب شد. در واقع، آمریکایی ها با توجه به منافع مقطعی و زودگذر خود، گروه هایی را تشکیل دادند که بعدها تبدیل به دشمنان درجه یک خودشان شدند.

اروپا نیز شاید با وقوع حملات تروریستی در فرانسه و بلژیک، در این رابطه دچار شوک شده و اکنون حاضر است با توجه به ابعاد گسترده امنیتی تهدیدِ مبارزان اروپایی داعش، با ترکیه در مورد مسائل مختلف مصالحه کند. در این رابطه، "امانوئل مکرون" رئیس جمهور فرانسه به تازگی اعلام کرده که پاریس آماده است در زمینه بازگرداندن مبارزان خارجی داعش با ترکیه همکاری کند. نباید فراموش کرد که اروپایی ها در مورد بحران مهاجران و ورود مهاجران از طریق ترکیه به خاک اروپا نیز به شدت نگرانند و دوست ندارند هزینه های سنگین این پدیده را به دوش بکشند. از این رو، انتظار می رود تا ترکیه و غرب پس از مدتی تنش و اصطکاک در روابط دوجانبه، دوره ای از آرامش و همکاری را تجربه کنند که این لزوما به معنای تفاهم نظر و بهبود روابط آن ها نیست. به طور خاص، در این رابطه می توان به اظهار نظر اخیر "ابراهیم کالین" سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه اشاره کرد که گفت: در مورد مساله اس 400 و خرید سامانه پاتریوت توسط ترکیه از آمریکا، به راه حل هایی با طرف آمریکایی(در حاشیه سفر اخیر اردوغان به واشنگتن و دیدار با ترامپ) رسیده ایم.

به طور کلی، با توجه به آنچه گفته شد، بازگرداندن مبارزان خارجی داعش توسط ترکیه و رویکرد غرب در این رابطه، چیزی خارج از معادلات قدرت و سیاست در عرصه بین المللی نیست. معادلاتی که در چهارچوب آن ها مسائل اخلاقی لزوما از ارزش برخوردار نیستند و کشورها با استفاده از کارت ها و ابزارهایشان، صرفا منافع خود را به پیش می برند.