عباس آخوندی در بیست و هشتمین جلسه از "سلسله نشستهای اندیشه و نقد ایرانشهری" اظهار کرد: عدم سازگاری عملیاتی توسعه و جوهر ایران هزینه های زیاد به کشور تحمیل کرده است. وقتی به گذشته ایران نگاه می کنیم می بینیم ایران می توانست از ظرفیتهای اقلیمی خودش بهره برداری کند و این تمدن می توانست خود را در این محیط نیمه خشک سازگار کند و بر اساس توان اقلیمی فرصت زیست ایجاد کند. منابع خود از جمله آفتاب، باد و خاک را نیز بر اساس انرژیهای زیستی در معماری استفاده می کرد.
وی افزود: تمدن ایران تا قبل از مدرنیته از سه مبحث سازگاری با اقلیم، کانون مبادله بودن و وحدت در عین کثرت و پذیرش یک نوع نظام اجتماعی صد در صد غیرمتمرکز استفاده می کرد.
وزیر راه و شهرسازی، اصلاحات ارضی در کشاورزی ایران را منجر به تخریب تمدن دانست و گفت: بعد از انقلاب نیز این تخریب متوقف نشد. از سال ۱۳۴۱ تاکنون سه میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار زمین توزیع شده که دو میلیون و ۸۰۰ هزار برای کشت و ۹۰۰ هزار هکتار برای توسعه صنعت بوده است.
آخوندی با اشاره به بحث آلودگی هوا ادامه داد: اگر این آلودگی محصول کج مدرن شدن و کج صنعتی شدن تهران باشد، اگر راجع به جوهر بحث نکنیم می بینیم که موتورها اشکال دارد ولی وقتی به متغیرهای خارجی نگاه می کنیم می بینیم که بحث جمعیت افزایش می یابد و تهران با مشکلات بیشتری مواجه می شود. بنابراین مهم است که متغیر خارجی را مدنظر قرار دهیم. در ۱۰۰ سال اخیر هر زمان با مشکل مواجه می شویم می گوییم تجربه غربی ها را نفهمیده ایم و بعد یک تجربه غربی دیگر را به کار می گیریم و می بینیم مشکل حل نمی شود.
وی با اشاره به دو متغیر عظیم خارجی در ایران اظهار کرد: یکی از این متغیرها آمدن اسلام به ایران است و دیگری، رویارویی با تمدن غربی است. در رویارویی اسلام با ایران سازگاری جوهری را داشتیم. به همین خاطر از درون آن تمدن اسلامی بیرون آمد و تمدنی پدید آمد که پیشتاز جهان شد؛ چرا که قبل از اسلام نیز بحث توحید، معاد و ایمان به غیب در ذات ایرانیان وجود داشت که اسلام نیز همین حرفها را می زد. بنابراین سازگاری این دو جوهره زیاد بود. لذا به سرعت این موضوع جذب شد.
آخوندی یادآور شد: در همان دوره بقیه تمدنها از جمله مصر در رویارویی با اسلام مضمحل شدند و چیزی از آنها باقی نماند.
وی درخصوص دوره مدرن گفت: این دفعه برعکس قبلی از جهت جوهر بسیار با آموزه های ما سخت و در تعارض جدی بود. اولا اساس آن مادی گری بود، ایمان به غیب نداشت و موضوع کاملا عوض شد. همه چیز برگشت به اینکه یک بار دیگر کل زندگی را از منظر رفاه و کارایی، متفاوت ببینیم.
وزیر راه و شهرسازی به اقتصاد سیاسی اشاره و تصریح کرد: وقتی این رویارویی را می بینیم دوباره برمی گردیم به همان بحث قبلی که آیا در این رویارویی شرط لازم را مدنظر قرار دادیم یا خیر و فرض کردیم که ورود مدرنیته در قالب سیاسی و اقتصادی آنقدر قدرتمند است که گویی ایران فاقد هرگونه تاریخ است و قرار است بر روی یک صفحه سفید بنیان گذاشته شود. اگر با پدیده ای مثل آلودگی هوا مواجه می شویم اولین راهکار را در تکنیک می بینیم. اما سوال این است که با هیبریدی کردن خودروها یا نوسازی، این مشکل برطرف می شود؟ اصفهان را مثال می زنم که وقتی اصفهان با آمدن صنایع بزرگ شد قطعا پیش بینی نمی کردند که نتیجه این روند خشک شدن آب زاینده رود و مردن زندگی در کل شرق اصفهان باشد.
آخوندی با بیان اینکه اقلیم اصفهان توان چنین صنعتی را نداشت گفت: مدرنیته به دلیل ماهیت تکنیکی خودش دو حس به انسان می دهد که یکی اغواگرانه است و می گوید هر کاری را می توان با مدرنیته انجام داد.
وی اظهار کرد: یکی از راه حل ها این است که ما مکتب غربی را کنار بگذاریم و راه حل دیگر این است که این مکاتب کدامیک با جوهر ایران سازگار است. یکی از دلایل کج کارکردی مدرنیته در ایران این بود که فهم ما از دنیای مدرن برخلاف تمام آموزه های تمدنی بود.
وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه مدرنیته از حوزه چپ گرایی و سوسیالیسم وارد ایران شد، خاطرنشان کرد: خیلی سریع رفتیم سراغ یک دولت ملی متمرکز. بلافاصله به سمت خودبسندگی ملی رفتیم و در زمان پهلوی مدام بر خودکفایی تاکید شد. بحث بعدی فن گرایی بود که می خواستیم از فناوری جدید استفاده کنیم. می گفتیم ما عقب مانده نیستیم چون راه آهن، کارخانه قند و ذوب آهن داریم.
آخوندی گفت: بحث می شد که یک دیوار بزرگ بر روی واردات بگذاریم و نرخ تعرفه واردات از متوسط جهانی بالاتر باشد. به محض این کار باید نرخ ارز را کنترل کنیم. وقتی جلوتر می رویم با مشکل آذوقه مواجه می شویم و باید قیمت گذاری دولتی انجام دهیم. هرکس قیمت را رعایت نکرد با داغ و درفش رو به رویش بایستیم و بنابراین یک زنجیره به هم پیوسته ایجاد می شود.
وی با بیان اینکه ایران چهارراه جهان است، ادامه داد: آیا در این چهارراره می توانیم دیوارهای تعرفه وضع کنیم و چهار طرف آن را ببندیم؟ تعرفه واردات به ایران از بسیاری کشورهای دیگر بالاتر است. البته من وارد بحثهای نظری اقتصادی نمی شوم ولی می خواهم بگویم نوع تمدنی که ما انتخاب کردیم با آموزه های تمدنی ما در تعارض بود. هنوز هم فکر می کنیم تمام متغیرها دست ما است و سیستم هیچ ورودی و خروجی ندارد. اما واقعیت آن است وقتی درهای کشور را می بندیم تولید ثروت پایین می آید.
وزیر راه و شهرسازی با اشاره به نظریه بازتولید جوامع در رویارویی با متغیرهای خارجی گفت: فرضیه موجود این است که متغیر خارجی مدرنیته اینقدر قوی است که فرهنگها و تمدنهای ملی در برابر آن یارای مقاومت نداشته باشند. بنابراین منجر به سلطه دنیای مدرن در تمام جوامع خواهد شد. لذا نظریه اول این است که بازتولید قطعی است و منجر به شکست نمی شود.
آخوندی ادامه داد: بسیاری از بحثهایی که راجع به جهانی شدن می شود تحت این درس است که مدرنیته قدرت اعلام پایان دولتها را دارد. هرچه هم با توجه به توسعه شبکه های اجتماعی می رویم این نظریه بیشتر تقویت می شود. نظریه ای که قبلا روی آن کار کردیم این است که این نظریه چقدر محدودیت دارد و آن را می خواستم در بحث ایران مطرح کنم. بحث من این بود که آیا تحت تحولات جهانی شدن، چیزی به عنوان برنامه ریزی ملی باقی می ماند یا خیر و یا اینکه ایران در این تحولات در چه موقعیتی قرار گرفت.
وی با اشاره به فرآیند رویارویی یک ملت با متغیر خارجی، اظهار کرد: فرآیند بسیار مهم است و اگر به آن توجه نشود دلیلی ندارد که بازتولید صورت گیرد. در واقع نتیجه رویارویی مدرنیته با گلوبالیزیشین می تواند فروپاشی باشد و لزوما تئوری بازتولید محقق نشود و امکان فرسایش وجود دارد. تاکید این است که آیا این فرآیند قدرت ارزش افزوده دارد یا خیر. در آنجا ثابت کردم که ما در روند فرسایشی هستیم و لزوما امکان بازتولید نداشتیم. اتفاقات در سوریه، عراق و افغانستان هم می تواند در قالب این نظریه جای بگیرد؛ چرا که پیش از بازتولید، جنبه فرسایشی در پیش گرفتند. البته جوامع موفقی از جمله ژاپن، کره و چین را هم داشتیم.
وزیر راه و شهرسازی تاکید کرد: برای اینکه به یک بازتولید برسیم نیاز به سازگاری ماهیت و جوهر یک تمدن با جوهر متغیر خارجی داریم. شرط لازم، سازگاری جوهر متغیر خارجی با ذات و نماد تمدن یا ملتی که با آن مواجه می شود است. شرط کافی این است که فرآیند درستی صورت گیرد.
